มหาวิทยาลัยสามพระยาเป็นมหาวิทยาลัยรัฐบาลที่ตั้งอยู่ใจกลางกรุงเทพมหานคร ก่อตั้งขึ้นโดยความร่วมมือของพระยาทั้งสามผู้มีความปราดเปรื่องในด้านวิชาการและปรัชญาอันได้แก่ พระยาสีหบดินทร์ พระยาบุรบริรักษ์ และพระยาไผทภูเบศร ทั้งสามท่านโดดเด่นต่างกันทางสาขาวิชาที่เชี่ยวชาญ พระยาสีหบดินทร์ชำนาญด้านสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ พระยาบุรบริรักษ์ชำนาญด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี และพระยาไผทภูเบศรชำนาญด้านวิทยาศาสตร์สุขภาพ ทั้งสามพระยาจึงถือเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์ของมหาวิทยาลัยในแต่ละกลุ่มคณะ โดยได้รับอิทธิพลจากประเทศตะวันตก ก่อตั้งเพื่อฝึกสอนสุภาพบุรุษสยามในระดับอุดมศึกษาและยังคงขนบธรรมเนียมมาจนถึงปัจจุบัน

​

          มหาวิทยาลัยก่อตั้งในปีพุทธศักราช ๒๔๘๒ เป็นระยะเวลา ๘๐ ปี โดยเริ่มจาก ๕ คณะแรกคือ คณะมนุษยศาสตร์ คณะรัฐศาสตร์ คณะวิศวกรรมศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ และคณะแพทยศาสตร์

​

          ปี ๒๔๙๗ ได้ขยายคณะภายในมหาวิทยาลัยเพิ่มอีก ๔ คณะได้แก่ คณะพาณิชยศาสตร์และการบัญชี คณะนิติศาสตร์ คณะครุศาสตร์ และคณะเภสัชศาสตร์ 

​

          ปี ๒๕๑๒-๒๕๔๒ พัฒนาหลักสูตรและขยายการจัดการศึกษาในระดับปริญญาตรีในคณะสาขาด้านสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์อันได้แก่ คณะนิเทศศาสตร์ คณะศิลปกรรมศาสตร์และคณะสถาปัตยกรรม

​

          ปี ๒๕๒๐ เปิดหลักสูตรระดับปริญญาตรีคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ 

​

          ปี ๒๕๒๖-๒๕๕๑ พัฒนาหลักสูตรและขยายการจัดการศึกษาในระดับปริญญาตรีในคณะสาขาด้านวิทยาศาสตร์สุขภาพอันได้แก่ คณะทันตแพทยศาสตร์ คณะสัตวแพทยศาสตร์ คณะพยาบาลศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์การกีฬา คณะจิตวิทยา และคณะสหเวชศาสตร์

​

          ปัจจุบันมหาวิทยาลัยสามพระยามุ่งเน้นพัฒนาการศึกษาระดับอุดมศึกษาและขัดเกลาให้นักศึกษาเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่ดีในสังคม ทั้งนี้มหาวิทยาลัยไม่ได้มุ่งเน้นเพียงเป้าหมายด้านวิชาการ แต่รวมถึงการฝึกฝนจริยธรรมและทักษะในการใช้ชีวิต